Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του “Θες να παίξουμε;” στο βιβλιοπωλείο Books & Toys στον Εύοσμο ο συγγραφέας και Ολυμπιονίκης Νίκος Μιχαλόπουλος μας μίλησε για την παιδική λογοτεχνία και το φαινόμενο bullying.

Συνέντευξη στη ΛΕΥΚΗ ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ

Κύριε Μιχαλόπουλε, είστε στο χώρο της συγγραφής και του βιβλίου για πάνω από δέκα χρόνια. Πώς έγινε η αρχή, ποιο ήταν το έναυσμα να ξεκινήσετε τη συγγραφή;
Ναι είμαι στο χώρο 12 χρόνια. Σε ένα κατασκηνωτικό πρόγραμμα, γνώρισα την οικογένεια Παπαδημητρίου. Σε μια συζήτηση μας, μου θέσανε το ερώτημα αν θα μπορούσα όλες τις παρουσιάσεις και ομιλίες που έκανα στα παιδιά, να τις εκφράσω μέσα από ένα βιβλίο. Εν τω μεταξύ εγώ είχα ήδη στα συρτάρια κάποια πράγματα. Η αρχή λοιπόν έγινε πολύ γλυκά και φυσιολογικά.
Τα βιβλία σας αγγίζουν σύγχρονα κοινωνικά θέματα. Τι στοχεύετε με αυτά. Μπορεί ένα βιβλίο να αλλάξει τον κόσμο;
Δεν ξέρω πραγματικά αν ένα βιβλίο μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Μπορεί όμως σίγουρα να βοηθήσει να γίνει λίγο καλύτερος. Κάθε βιβλίο στοχεύει στο συναίσθημα και στη συνέχεια στη σκέψη. Αν μπορέσει κάποιος και μπει στην καρδιά και στη σκέψη ενός παιδιού και το προβληματίσει, νομίζω ότι έχει κάνει το πρώτο βήμα. Πιστεύω ότι το βιβλίο και ειδικά το παιδικό βιβλίο, δεν αρκεί να είναι μόνο διασκεδαστικό, περιπετειώδες ή βίαιο. Πρέπει να έχει και ένα θετικό μήνυμα. Σε αυτό στοχεύω και εγώ, στο θετικό αποτύπωμα στο τέλος.
Σε συνέχεια της προηγούμενης ερώτησης, πιστεύετε ότι έχει περάσει πλέον οι εποχή των παραμυθιών με τις βασιλοπούλες, τους πρίγκιπες και τις μάγισσες;
Πιστεύω πως ναι. Εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να εκφραστώ μέσα από αυτά τα παραμύθια. Ίσως γιατί δεν ταυτίζομαι με τους ήρωές τους. Ίσως, γιατί ούτε σαν θεατής μια ταινίας ούτε σαν αναγνώστης ενός βιβλίου βρίσκω κάποιο ενδιαφέρον όταν υπάρχουν πολύ φανταστικοί ήρωες. Βέβαια ορισμένα από αυτά τα παραμύθια είναι κλασσικά, αντέχουν στο χρόνο και έχουν τη δική τους βαρύτητα και θέση μέσα στη λογοτεχνία. Είναι συνήθως έντονα συναισθηματικά, αλλά στην εποχή μας ίσως το μήνυμά τους να μην ισχύει.
Ας μιλήσουμε για το δικό βιβλίο «θες να παίξουμε». Αναφέρεται στον σχολικό εκφοβισμό, στο bullying. Ένα θέμα ευαίσθητο και δύσκολα προσεγγίσιμο. Από ποια αφετηρία ορμώμενος αποφασίσατε να ασχοληθείτε με αυτό. Η ιδιότητά σας ως εκπαιδευτικός έπαιξε κάποιο ρόλο;
Ο πρώτος λόγος είναι η επαφή μου με τα παιδιά. Στα σχολεία ζω καθημερινά το πρόβλημα και σας διαβεβαιώνω είναι μεγάλο και πολύ έντονο. Πολλοί προσπαθούν να το υποβιβάσουν αλλά δεν πρέπει. Τα παιδιά μας είναι καλά εκπαιδευμένα στη βία. Τα εκπαιδεύουμε μέσα από την τηλεόραση, τα παιχνίδια, την τεχνολογία.
Ο βασικότερος όμως λόγος, που με οδήγησε να ασχοληθώ με το bulling είναι τα προσωπικά μου βιώματα. Υπήρξα παιδί που δέχτηκε bullying. Ήμουν ένα κοντό και παχουλό παιδί που επιπλέον δεν του άρεσε το ποδόσφαιρο. Άρα δεν ήμουν ο «δημοφιλής» του σχολείου. Το μείγμα λοιπόν αυτό ήταν εξαιρετικά εκρηκτικό. Όλα αυτά με πλήγωναν πολύ. Ήθελα να ασχοληθώ με τον αθλητισμό, αλλά ούτε η ίδια μου η οικογένεια με στήριζε. Ίσως γιατί νόμιζε ότι θα σταματήσω το σχολείο, θα χάσω το στόχο μου, δεν ξέρω. Αλλά και αυτό με πλήγωνε πολύ.
Σε ποιες ηλικίες απευθύνεται αυτό το βιβλίο;
Το βιβλίο αυτό είναι ένα βιβλίο cross over, δηλαδή απευθύνεται σε μεγάλη γκάμα ηλικιών. Σίγουρα μπορούν να το καταλάβουν και να τα αγγίξει τα παιδιά των δύο τελευταίων τάξεων του δημοτικού, οπωσδήποτε του γυμνασίου και ίσως να ενδιαφέρει και τα παιδιά του Λυκείου.
Γιατί graphic novel;
Με τον όρο αυτό εννοούμε μια διαφορετική εικονογράφηση, κόμικς στους διαλόγους, σελίδες χωρίς καθόλου εικονογράφηση. Το graphic novel είναι ένα μείγμα πολλών πραγμάτων. Σίγουρα όμως δεν είναι η κλασσική εικονογράφηση ενός παιδικού βιβλίου.
Ουσιαστικά θέλουμε την εικόνα, που δεν θα κλέβει όμως το ενδιαφέρον του παιδιού από το κείμενο. Στο βιβλίο μας ο Μιχάλης Λουκιανός που επιμελήθηκε την εικονογράφηση, χρησιμοποίησε και πραγματικές εικόνες από graffiti στα Εξάρχεια. Στόχος μας να είμαστε κοντά στη φιλοσοφία των μεγαλύτερων παιδιών.
Πώς ανταποκρίνονται τα παιδιά, στις παρουσιάσεις του βιβλίου σας; Σας έχουν πει κάτι που θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας;
Έχω κάνει πολλές παρουσιάσεις είναι η αλήθεια. Με το συγκεκριμένο βιβλίο νομίζω ότι είναι η πιο ιδιαίτερες. Μέχρι τώρα νόμιζα ότι οι παρουσιάσεις του βιβλίου μου «οι κορυφές μέσα μας» ήταν οι πιο ιδιαίτερες γιατί ήταν ένα πολύ συναισθηματικό βιβλίο. Το «θες να παίξουμε» πήγε ένα βήμα παρακάτω. Η συγκλονιστικότερη στιγμή κάθε παρουσίασης είναι όταν τα παιδιά παίρνουν το λόγο και μοιράζονται προσωπικές εμπειρίες βίας, που δέχτηκαν και για τις οποίες ίσως δεν μίλησαν ποτέ. Είναι πολύ δύσκολο να ξεκλειδώσεις ένα παιδί, και μάλιστα μπροστά σε κοινό, που ενδεχομένως είναι μπροστά του και ο θύτης ή και κάποιοι που γνώριζαν αλλά δεν μιλούσαν. Ήθελα πολύ να συμβαίνει αυτό, αλλά δεν το πίστευα ότι θα συμβεί, ειδικά όταν τα παιδιά είναι μεγαλύτερης ηλικίας και το bulling δεν αφορά μόνο την εξωτερική εμφάνιση αλλά για παράδειγμα στον σεξουαλικό τους προσανατολισμό.
Στην εποχή της ηλεκτρονικής πληροφόρησης και επικοινωνίας θεωρείτε ότι το βιβλίο με τη σημερινή του μορφή μπορεί να αντέξει; Μήπως τα e-books είναι μια πιο αποτελεσματική λύση;
Δεν νομίζω ότι είμαστε έτοιμοι σαν κοινωνία να περάσουμε στο ηλεκτρονικό βιβλίο. Ίσως γιατί δεν είναι έτοιμοι οι γονείς των παιδιών. Δεν κατεβάζουμε βιβλία στους υπολογιστές μας, δεν παίρνουμε τα laptops στην παραλία. Θα είναι όμως γοητευτικό στο μέλλον αυτό. Όταν συμβεί αυτό, το βιβλίο θα αλλάξει εντελώς την όψη του. Το έχουμε δει σε παρουσιάσεις του εξωτερικού. Αν π.χ. στήναμε το «θες να παίξουμε» σε ηλεκτρονική μορφή, θα ήταν πιο διαδραστικό, θα βάζαμε ίσως τους ήρωες να μιλάνε. Υπάρχουν σχέδια για το μέλλον. Ήδη προσωπικά έχω κάνει μια συνεργασία με μια ελληνική εταιρεία, η οποία έχει την παγκόσμια πατέντα. Το εφάρμοσα στο προηγούμενο βιβλίο μου. Μπορούν οι αναγνώστες μου μέσω αυτής της εταιρείας να μπαίνουν από το κινητό τους στο βιβλίο μου και να λαμβάνουν πληροφορίες για αυτό. Επίσης μπορούν να επικοινωνούν και με μένα τον ίδιο. Έχουν ξεκινήσει να γίνονται κάποια πράγματα και στα παιδικά βιβλία και στα βιβλία ενηλίκων αλλά τουλάχιστον για τα επόμενα 10 χρόνια θα αγοράζουμε βιβλία για δώρο, θα το βάζουμε στη βιβλιοθήκη μας, θα κρατάμε σημειώσεις και υπογραμμίσεις. Θα συνεχίσουμε δηλαδή να έχουμε το βιβλίο με χαρτί και εξώφυλλο.
Πείτε μας δυο λόγια για τη συνεργασία σας με «το χαμόγελο του παιδιού».
Σε συνεργασία με τον κύριο Γιαννόπουλο μέρος των εσόδων του βιβλίου πηγαίνει στο χαμόγελο του παιδιού. Το χαμόγελο του παιδιού κατέχει την ευρωπαϊκή προεδρία σε θέματα bulling για τα έτη 2017-2018. Αποφασίσαμε λοιπόν να ενώσουμε τις δυνάμεις μας. Το βιβλίο εξάλλου είναι εγκεκριμένο και προτεινόμενο από τον κύκλο του ελληνικού παιδικού βιβλίου για το θέμα του σχολικού εκφοβισμού.
Συμμετέχετε σε άλλες δράσεις σχετικές με τον σχολικό εκφοβισμό;
Πέρσι το Μάιο διοργανώθηκε το 1ο πανελλήνιο φεστιβάλ για σχολικά συγκροτήματα. Οι εκδόσεις Άγκυρα κάναν μια ανοιχτή πρόσκληση σε όλα τα σχολεία της Ελλάδος και σε όλες τις Βαθμίδες και τα παιδιά κατέθεσαν ένα πρωτότυπο έργο σε σύνθεση και στίχους εμπνεόμενα από το βιβλίο μου για το θέμα του σχολικού εκφοβισμού. Είχαμε μια πολύ αξιόλογη κριτική επιτροπή με πρόεδρο τον κ. Γιάννη Ζουγανέλη κάναμε ένα πολύ μεγάλο τελικό στις 6 Μαΐου στο δημαρχείο της Κηφισιάς, όπου είδαμε μια πολύ καλή δουλειά από σχολεία από όλη την Ελλάδα με πολύ καλά μουσικά έργα.
Τι θα συμβουλεύατε σε ένα παιδί που δέχεται bulling και τι στο γονιό του;
Η μυστικότητα είναι το προστατευτικό κουκούλι της βίας, σε όλες τις μορφές της και ειδικά στο bullying. Ο θύτης δεν μιλάει γιατί ξέρει ότι κάνει κάτι κακό, το θύμα δεν μιλάει όχι μόνο γιατί φοβάται αλλά και γιατί ντρέπεται. Γιατί πιστεύει πως φταίει το ίδιο για ότι του συμβαίνει. Κλείνεται λοιπόν στον εαυτό του και αυτό είναι το χειρότερο. Πρέπει να αρχίσουμε όλοι να μιλάμε. Πρέπει να πείσουμε τα παιδιά μας να ζητάνε βοήθεια όταν και όποτε την χρειαστούν από όποιον μπορεί να την παρέχει. Σπίτι, αδέλφια, σχολείο, επίσημες γραμμές βοήθειας. Και οι γονείς πρέπει να μιλήσουν αλλά πιο πριν πρέπει να παρατηρήσουν. Να προσέξουν τις αλλαγές στην συμπεριφορά των παιδιών τους, να αντιληφθούν το πρόβλημα, να επικοινωνήσουν με τους δασκάλους του. Πρέπει να ξεσκεπάσουμε τη βία, να την ξεκουκουλώσουμε. Όσο την κρατάμε σκοτεινά κρυμμένη αυτή αναπτύσσεται.
Κλείνοντας, κύριε Μιχαλόπουλε, πώς μπορούμε εμείς οι γονείς να κάνουμε το παιδί μας να αγαπήσει το βιβλίο;
Διαβάζοντας οι ίδιοι. Είμαστε το παράδειγμα για τα παιδιά μας. Τα παιδιά μιμούνται τις συνήθειες μας, οπότε αυτό είναι το πρώτο βήμα. Σε όλα τα σπίτια υπάρχει τηλεόραση, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι υπάρχει και βιβλιοθήκη. Μπορεί να διαβάζουμε 2-3 εφημερίδες την βδομάδα, αλλά δεν αγοράζουμε ένα καινούργιο βιβλίο το μήνα. Αν λοιπόν το παιδί δεν το δει αυτό να συμβαίνει, πώς θα το υιοθετήσει; Βεβαίως και τα σχολεία μας έχουν ευθύνη σε αυτό. Δυστυχώς δεν έχουν οργανωμένες βιβλιοθήκες και πολλά σχολεία δεν έχουν καθόλου βιβλιοθήκη. Αξίζει να σας πω ότι εγώ προσωπικά μπήκα σε βιβλιοθήκη όταν ήμουν φοιτητής. Και η αλήθεια είναι ότι με συνεπήρε η διαδικασία. Ως δάσκαλος σε ένα σχολείο παλιννοστούντων στο Μενίδι έκανα μια υπεράνθρωπη προσπάθεια να στήσω μια βιβλιοθήκη, μια πραγματική βιβλιοθήκη, ενώ αυτό είναι ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας. Τέλος πιστεύω ότι και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης πρέπει να προβάλουν τους συγγραφείς και το έργο τους περισσότερο. Σήμερα συμβαίνει αυτό αλλά λίγο.